Into the Void

Σήμερα συλλογίστηκα πάνω στο Κενό.

Ή μάλλον, δεν συλλογίστηκα εγώ · ήρθε αυτό και με βρήκε.

Η όλη διαδικασία κράτησε απειροελάχιστα, λιγότερο απ' όσο κρατάει μια αστραπή μέχρι να πέσει στη γη.

Ένιωσα σαν οι νευρώνες του κεφαλιού μου να παράτησαν ο καθένας τη δουλειά του από εκεί που έτρεχαν και που τρέχα - γύρευαν, και να συσπειρώθηκαν όλοι μαζί για ένα δευτερόλεπτο, συντονιζόμενοι προς αυτό που μου χτύπησε την πόρτα. Κι ένιωσα το κεφάλι μου να παίρνει ανάσα από τις ρίζες των μαλλιών μου.

Όλα αυτά ούτε που τα κατάλαβα καλά καλά. Ήταν κάτι τόσο αδιόρατο, σαν τα ρεύματα του αέρα που περνάν από τις πόρτες και μας κάνουν να αναρωτιόμαστε αν τα νιώσαμε ή όχι. Και τώρα που τα γράφω, αναρωτιέμαι αν συνέβησαν στ' αλήθεια ή τα φαντάζομαι, κάτι σαν μετείκασμα στην οθόνη του μυαλού μου.

Μετά την έκλαμψη αυτή, το μυαλό μου πάλι πήρε μπρος, και άρχισε το προσφιλές του άθλημα: την ανάλυση και την επεξεργασία.

So boring, μα οι εγκέφαλοι διαθέτουν και τέτοιο πρόγραμμα.

[Παρένθεση:] Το οποίο καμμιά φορά τρέχει αυτόματα, ή πιάνει virus κι αρχίζει να εκτείνεται ανεξέλεγκτα και να βραχυκυκλώνει το όλο σύστημα. Συμβαίνει καμμιά φορά αυτό για το οποίο εύχεσαι την παραγωγή του (η σκέψη), να υπερφορτώνει τόσο πολύ τα καλώδια, που πλέον να μην εξυπηρετεί τον σκοπό της και να ξεφεύγει από την ορθή πορεία, χωρίς να το έχεις καταλάβει. Αυτό είναι κάτι που ονομάζω εγκεφαλικό bug στη δική μου γλώσσα μηχανής.

Δεν είναι αμάρτημα (πια) να παραδεχτώ το ότι το κεφάλι μου έχει την τάση να αυτοσυμπιέζεται. Με τα χρόνια, απέκτησα κι εγώ ένα από τα trends που κυκλοφορούν ανάμεσα στα ανθρώπινα κεφάλια - το βραχυκύκλωμα λόγω πολλής σκέψης. Το ότι κάποιος σκέφεται πολύ, δεν θα πει αναγκαστικά ότι σκέφεται και σωστά. Συχνά πρέπει να θυμάμαι να παραδίδω το κεφάλι μου στον αέρα για να μου ανακατέψει τα μαλλιά και να μου αερίσει τα μυαλά · κι όταν βαριέμαι ή ξεχνάω να το κάνω, τα αποτελέσματα μου γυρνούν μπούμερανγκ. [Κλείνει η παρένθεση].

Ιδού λοιπόν το αποτύπωμα, το ίχνος, το startrail που άφησε η απειροελάχιστη αυτή αλληλεπίδραση πάνω στη σκέψη μου...

Το Κενό είναι Κάτι που βρίσκεται υπό μεταμόρφωση.

Αποτελεί ολόκληρο ένα Εν Δυνάμει.

Είναι μια μεταβατική κατάσταση, ένα transition state που λέμε στη Χημεία.

Κάτι που ισορροπεί ακροβατικά σε ένα σημείο για έναν απροσδιόριστο σε εμάς χρόνο, τον οποίο υπολογίζουμε προσεγγιστικά. Ποτέ δεν ξέρεις επακριβώς πότε εισέρχεσαι σε μια κατάσταση κενού, και πότε εξέρχεσαι από αυτήν. Το συνειδητοποιείς λίγο πριν, λίγο μετά, λίγο ενδιάμεσα. Το επακριβώς, δεν το πετυχαίνεις ποτέ.

Γιατί το Κενό είναι κι αυτό μια ιδέα.

Δεν υπάρχει πουθενά, ούτε καν στη κβαντομηχανική. Χρησιμοποιείται απλώς για να περιγράψει μια κατάσταση, στην οποία νομίζουμε πως δεν παρατηρούμε τίποτα. Δεν μπορούμε να βρούμε το επακριβώς της υφής του, της κατάστασής του, να ορίσουμε τις ιδιότητες και το χρόνο διάρκειάς του, πολύ απλά γιατί για εμάς το Κενό είναι το Άγνωστο.

Είναι η επικράτεια στην οποία κάθε γνωστή παράσταση μας εγκαταλείπει. Όταν όλες μας οι οικείες αναφορές εκλείψουν, αντανακλαστικά λέμε πως δεν βλέπουμε τίποτα, πως δεν υπάρχει τίποτα εκεί.

Μα η φυσική - κι όχι μόνο αυτή - ξέρει καλά πως "Δεν υπάρχει μόνο αυτό που βλέπουμε".

Το κενό του σύμπαντος είναι ένα σκοτεινό μέρος που αναπνέει ρυθμικά · κάτι που δεν βλέπουμε, κι όμως μας κυκλώνει από παντού. Είναι η σκοτεινή ενέργεια, η οποία δεν μας αποκαλύπτει το πρόσωπό της, κι όμως παίζει κύριο ρόλο στη διαμόρφωση του χώρου, του χρόνου, σε αυτό που είμαστε και σε αυτό που θα υπάρξουμε. Είναι το κομμάτι εκείνο που συμβάλλει στο ισοζύγιο βαρύτητας του σύμπαντος, που κρατάει το σύμπαν στην σημερινή παρατηρούμενη δομή του, εκείνο που συμβάλλει στο κράτημα του τόνου στη μουσική των σφαιρών που άκουγαν τα συντονισμένα αυτιά ενός Πυθαγόρα...

Το κενό της κβαντομηχανικής σφύζει από ζωή. Ένας πανικός και μια κοσμοσυρροή από virtual σωματίδια, που περιμένουν την υλοποίησή τους, που σπρώχνονται σωρηδόν στο λεπτό σαν τρίχα όριο που διαχωρίζει τον αόρατο από τον ορατό κόσμο. Σε κάθε σημείο του χώρου παίζει αυτή η αόρατη μουσική των σωματιδίων που σφιχταγκαλιάζονται, αποχωρίζονται και υποκλίνονται, που σκαρφαλώνουν και ξαναπέφτουν πάνω σε μια σκάλα απο ενεργειακές στάθμες, που στροβιλίζονται, λάμπουν και εξαϋλώνονται γύρω μας, χωρίς εμείς να καταλαβαίνουμε τίποτα.

Το κενό της ύπαρξης είναι ένα γιγάντιο ερωτηματικό, που βασανίζει αρκετούς. Κατά την πρόχειρη εκτίμησή μου, πρέπει να έχει βασανίσει κάτι δισεκατομμύρια κόσμου ± κάτι εκατομμύρια,

από την χαραυγή της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα. Το να νομίζουμε ότι μόνο εμείς σήμερα έχουμε φτάσει σε ένα σημείο εξελικτικής ωριμότητας ώστε να αναγνωρίζουμε το τι μας συμβαίνει, θα το έθετα ευγενικά ως πλάνην οικτρά. Το Κενό το ένιωσαν άπειροι πριν από μας, και θα το νιώσουν άπειροι μετά από μας.

Έστω, για χάρη της επιστημονικής αμφιβολίας, να δεχτώ πως οι πρωτόγονοι δεν είχαν το χρόνο να ενατενίσουν το μέσα τους, όταν τους κυνηγούσαν τα μαμούθ (κάτι που, όπως και να το θέσουμε, είναι μια κατάσταση πακέτο). Μα υπάρχουν μαρτυρίες που μας λένε πως, ήδη από την εποχή των Αιγυπτίων, υπήρχαν γραπτές εξομολογήσεις ανθρώπων που βαρύνονταν από τη ζωή. Είναι τρομερό να διαβάζεις τα εσώψυχα ανθρώπων που υπήρξαν σε μια εποχή ιλλιγγιωδώς μακρινή απο τη δική μας, μια εποχή που μας κάνει να νομίζουμε ασυναίσθητα πως οι άνθρωποί της ήταν τόσο άψυχοι και ακίνητοι όσο τα ιερογλυφικά στους τάφους τους, πως δεν έβγαινε καν ανάσα από τα ρουθούνια τους. Κι όμως, αυτοί οι άνθρωποι είχαν αισθήματα σαν κι εμάς, πάλλονταν από συγκινήσεις, έρωτες, μίση, έννοιες και στεναχώριες. Μένεις άναυδος όταν καταλαβαίνεις πως το μέσα του ανθρώπου δεν έχει αλλάξει και πολύ από την αυγή των αιώνων, ότι μια αόρατη κλωστή σε συνδέει με εκείνες τις υπάρξεις, τις σβησμένες μέσα στην άμμο του χρόνου.

Κι όπως τους έβρισκαν όλες οι άλλες καταστάσεις, έτσι ερχόταν και τους συναντούσε και το Κενό.

Το Κενό, είτε το παραδεχόμαστε είτε όχι, μας βρίσκει όλους.

Φυσικά, η συνάντηση μαζί του - ή, έστω, η πρώτη συνάντηση - είναι πάντα τρομοκρατική.

Γιατί, όπως μας πληροφορούν όλα τα παραμύθια, οι μύθοι και οι αναμνήσεις από καταβολής κόσμου, κάθε συνάντηση με το Άγνωστο είναι βαθύτατα αποπροσανατολιστική, τρομακτική, φρικιώδης. Το Άγνωστο περιτυλίγεται μέσα σε ένα πέπλο, που κάνει αόρατο σε μας ό,τι περιέχει εντός του. Κι ο άνθρωπος, ο οποίος γεννήθηκε με έναν εγκέφαλο που θέλει να οικειοποιείται τα όσα συναντά, για να μπορεί να τα ερμηνεύσει, μπροστά του παραλύει.

Η παράλυση αυτή μπορεί να οδηγεί σε μια σειρά απο αντιδράσεις: άλλος αισθάνεται χαμένος, σαν το καράβι σε αχαρτογράφητα νερά. Άλλος διαλέγει τυχαία μια ρότα, η οποία δεν ξέρει που θα τον βγάλει - αρκεί να τον βγάλει κάπου αλλού εκτός από αυτόν τον Τόπο του Πουθενά, από αυτό το No Man's Land. Άλλος αρνείται στο ότι σκόνταψε πάνω σε κάτι άγνωστο, και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του πως του συμβαίνει μία από τις οικείες του καταστάσεις: εκλογικεύει δηλαδή, στην προσπάθειά του να ξορκίσει - αλλά το αποτέλεσμα αποβαίνει συνήθως άλλα ντι άλλων. Γιατί αν δεν γίνει η σωστή σύνδεση, η τελική ερμηνεία είναι λάθος (τα εγκεφαλικά bug, που λέγαμε). Άλλος αντικαθιστά: το Κενό με δουλειά, με φαγητό, με ποτό, με τζόγο, με σώματα, με ναρκωτικά, με ιδεολογίες, με πεποιθήσεις, με κόμματα, με ομάδες, με θρησκείες, με την αγωνία του και το αγκομαχητό του να ταυτιστεί με κάτι, ο,τιδήποτε, για να μην τον καταπιεί το αδηφάγο αίσθημα του μη ανήκειν, αυτό το αίσθημα του ότι ο κόσμος γύρω του εξατμίζεται σιγά σιγά και μεταμορφώνεται σε κάτι άγνωστο ως τα τώρα.  Άλλος αισθάνεται απελπισία, ανημπόρια, συνθλίβεται κάτω από το βάρος αυτής της τεράστιας απροσδιοριστίας. Αυτό είναι η κατάθλιψη: το αίσθημα του να κατα- θλίβεσαι, η θλίψη, που στην μηχανική ορίζεται ως η κατάρρευση, το σπάσιμο υπό την πίεση ενός φορτίου. Το συντριπτικό κάταγμα στην ιατρική, το συντριπτικό κάταγμα των ψυχών, στην ψυχολογία. Αυτή είναι η μάστιγα της εποχής μας, που γεμίζει τις κλινικές και τα σπίτια, που κάνει ουρές στα φαρμακεία, που μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε αποστραγγισμένα κελύφη που αναζητούν μονάχα την απομάκρυνση αυτού του ακατανόητου πόνου, χωρίς να τους νοιάζει τίποτα άλλο, χωρίς τίποτα άλλο να μπορεί να διαπεράσει τα συρματοπλέγματα της άμυνάς τους. Γιατί το ον που πονάει, συσπειρώνεται και αμύνεται αντανακλαστικά. Αποκόβεται από το εξωτερικό περιβάλλον, για να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις.

Η εποχή μας ευνοεί την κατάθλιψη. Διότι οι διαμορφωτές της εποχής - ή μάλλον, αυτοί στους οποίους παραχωρήσαμε, χωρίς να το καταλάβουμε, τη δύναμη να διαμορφώνουν τους πάντες και τα πάντα -εκεί αποσκοπούν: στο να μας καταθλίψουν όλους, για να μην έχουμε την δυνατότητα αντίστασης. Διέσπασαν το γνωστό πλέγμα του κόσμου και των εννοιών μέσω πολλών πολλών μικρών, σχεδόν αδιόρατων αποπροσανατολισμών, για να εξαφανίσουν τις συνδέσεις μεταξύ των πραγμάτων, των γεγονότων, και των ανθρώπων. Αυτό είναι ο πυρήνας του προβλήματος της εποχής μας: ξεχάσαμε τις συνδέσεις, αυτό που οδηγεί από την αιτία στο αποτέλεσμα, ξεχάσαμε τον δρόμο. Τον δρόμο που οδηγεί από το Α στο Β. Ξεχάσαμε τις μικρές λεξούλες, το πώς, το τι, το γιατί, το από, το προς. Κι έτσι, τα οποιαδήποτε Α και Β στέκουν μπροστά στα μάτια μας άγνωστα, απροσπέλαστα, διότι μας είναι πια αδύνατο να τα ερμηνεύσουμε.

Δεν έχουν αλλάξει σημασία τα Α και Β. Υπάρχουν ακόμα εκεί, και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Μόνο που για εμάς δεν έχουν πια έννοια.

Δεν αλλάζει έτσι εύκολα ο πυρήνας του κόσμου και της ανθρωπότητας. Δεν γίνεται να μεταμορφωθούμε εξαναγκαστικά σε κάτι άλλο, ακόμα κι όταν ο εξαναγκασμός αυτός είναι τεχνηέντως αόρατος. Ο μόνος τρόπος να μεταμορφωθούμε σε κάτι που θέλει κάποιος τρίτος, είναι να πειστούμε από μόνοι μας, να επιτρέψουμε να μας πείσουν, ότι πρέπει να γίνουμε κάτι άλλο, "γιατί Έτσι Είναι τα Πράγματα, γιατί Έτσι Πρέπει, ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΓΟΥΣΤΑΡΩ, ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΣΥΜΦΕΡΕΙ ΕΜΑΣ". Αφεθήκαμε να χάσουμε τις συνδέσεις μας, κι έτσι πιαστήκαμε από την όποια πρόσφορη σύνδεση μας έδωσαν άλλοι.

Δεν μπορείς να αφήσεις να σε πλάσουν, παρά μόνο όταν ανοίξεις μόνος σου την πόρτα στον εχθρό. Όταν αφήσεις αυτήν την μικρή κερκόπορτα ανοιχτή, από αμέλεια, από ανετοιμότητα, από συνήθεια, από αποχαύνωση, από αποπροσανατολισμό.

Αυτοί, με επιτελεία ψυχολόγων ενταγμένα στις στρατιές τους, ξέρουν καλά μερικές δομές της ψυχής. Ξέρουν ότι το Κενό κρύβεται κάπου μέσα στον καθένα μας (αυτό που δεν ξέρουν, είναι ότι το Κενό κατοικεί και μέσα τους - μα αυτό είναι μια άλλη κουβέντα). Ξέρουν την εγγενή δυνατότητα της ψυχής να χάνεται μερικές φορές μέσα στο άγνωστο. Και ξέρουν ότι αυτό της προκαλεί τρόμο. Προσφέροντάς μας Κενό, Άγνωστο και μη αιτιατό σε φοβερές δόσεις, μας τρομοκρατούν, για να μας διαλύσουν κάθε γνωστή δομή. Κι εκεί που θα έχουμε φτάσει πια στο αμήν, θα μας προσφέρουν μετά τη δική τους. Την οποία πιστεύουν πως θα αγκαλιάσουμε, θέλοντας και μη, για να ξεφύγουμε με κάθε κόστος από τον Τρόμο του Κενού, το Horror Vacui.

Κι όμως, αυτοί οι παντογνώστες, δεν γνωρίζουν κάτι, διότι έχουν πέσει κι αυτοί σε εγκεφαλικό bug. Τι είναι αυτό που τους έχει διαφύγει;

Είναι πως, το κάθε τι, εμπεριέχει στην καρδιά του και το αντίθετό του: το Κενό που βλέπουμε όλοι ως κακό του εξ'αποδώ, μπορεί να μεταμορφωθεί σε όπλο. Ή, καλύτερα, στην πυρίτιδα με την οποία μπορεί να γεμίσει ο καθένας τα κανόνια του.

Πώς;

Ας ξεδιπλώσω αυτόν τον ά-τοπο (ανοίκειο, δηλαδή) συλλογισμό μου.

Δεν είναι τυχαίο που το Κενό διαθέτει το αντίστοιχό του σύμβολο στα μαθηματικά:

                                             Ø

Η σημειολογία των συμβόλων μας διδάσκει πως το καθένα από αυτά περιέχει μέσα του την συνένωση δύο αντιθέτων. Το μαθηματικό αυτό σύμβολο περιέχει τον κύκλο , δηλαδή την έννοια του Όλου, του Όντος, και την διαγραφή του. Δηλαδή, αυτό που ήταν, τώρα δεν είναι. Αυτό που υπήρχε, δεν υπάρχει πια.

Τι θα πει αυτό;

Το Κενό περιέχει μια διττή σημασία: την απώλεια κάποιου πράγματος, και την κυοφορία κάποιου άλλου. Δεν υπάρχει το Τίποτα μέσα στην παύλα της διαγραφής, γιατί ο κόσμος μας, όπως είπαμε παραπάνω, δεν εμπεριέχει μέσα στη δομή του το Τίποτα. Μόνο στα μαθηματικά υπάρχει η έννοια του Τίποτα - αλλά ακόμα κι εκεί, σημαίνει έλλειψη, απώλεια από κάτι. Το Τίποτα δεν είναι αυθύπαρκτο: σημαίνει ότι από το σώμα του έφυγε, αφαιρέθηκε κάτι. Για να βρεθεί κανείς στο ΑπόλυτοΤίποτα, θα πει ότι πρέπει να του αφαιρεθούν Όλα.

Όμως, ποτέ δεν μας αφαιρούνται Όλα. Ακόμα κι αν νομίζουμε πως μείναμε χωρίς τίποτα, πάντα έχει μείνει κάτι πίσω, το οποίο μας παρακαλεί σιωπηρά να το προσέξουμε. Άλλο αν εμείς το προσπερνάμε, στην εναγώνια προσκόλλησή μας σε αυτό που έφυγε. Μας μένει ένα σώμα, ένας άνθρωπος ή κάποιοι άνθρωποι, μία ιδέα, ένας εγκέφαλος, ένα συναίσθημα, μία ικανότητα, ένα ταλέντο, μία αξία, μία πίστη, μία αντοχή. Μία σταγόνα.

Κι αυτή την σταγόνα, όπου κι αν έχει πάει κι έχει θαφτεί, όσο κι αν μας φαίνεται κάτι τόσο κοντά στο τίποτα, πρέπει να την βρούμε και να την πιούμε για να ανασυνταχτούμε. Αν απορρίψουμε τα όσα έχουν απομείνει, τότε ναι, πείθουμε τον εγκέφαλό μας πως βρισκόμαστε πια μες στο τίποτα.

Ακόμα κι όταν έχουμε ξεχάσει τα πάντα, ακόμα κι όταν δεν το βλέπουμε, μας μένει ο εαυτός μας, και όλοι οι άλλοι γύρω μας, με τους οποίους συνδεόμαστε με μυριάδες - γνωστές και άγνωστες -  συνδέσεις. Κι αυτό είναι που προσπάθησαν λυσσαλέα να μας κάνουν να ξεχάσουμε. Όχι τυχαία.

Μας μένουν εργαλεία, που τα θεωρούμε ταπεινά, και δεν τα καταδεχόμαστε. Κι όμως, ο γλύπτης δημιουργεί από το ταπεινό, από τη λάσπη, την πέτρα,ακόμα κι από τα απομεινάρια, τα δικά του και των άλλων. Η ίδια η φύση δημιουργεί από τα απομεινάρια μας. Αν αρνηθούμε το ταπεινό, αυτό που βλέπουμε εμείς ως ταπεινό κι ανάξιο (τον εαυτό μας, τη ζωή μας, τη δύναμή μας, τους άλλους), τότε η κυοφορία σταματά, και μένουμε στη μέση του δρόμου, ανάμεσα στο Α και στο Β, μπλοκάρουμε το δυναμικό μας, ανακόπτουμε τη διαδικασία της δημιουργίας, της εξέλιξης.

Το Κενό λοιπόν, κυοφορεί κάτι μέσα από τα πέπλα του και τους καπνούς που μας συσκοτίζουν. Το οποίο ακόμα δεν μπορούμε να καταλάβουμε, αλλά σίγουρα είναι εκεί, και προσπαθεί κάτι να μας πει. Μονάχα που δεν καταλαβαίνουμε ακόμα τη γλώσσα του, γιατί είμαστε συνηθισμένοι να μιλάμε τη δική μας γλώσσα, η οποία θέλει να αποδίδει στο κάθε τι μια έννοια, να ταξινομεί και να βάζει σε κουτάκια, για να μπορεί να ερμηνεύει. Η απώλεια είναι ο ξενιτεμός μας από το Α, και η κυοφορία είναι ο δρόμος που θα μας πάει στο Β.

Το Κενό είναι ο χώρος του Μετασχηματισμού.

Εκεί που η καρδιά μας, το κεφάλι μας, η κοσμοθεωρία μας, εμείς και οι γύρω μας, βρισκόμαστε σε εν δυνάμει κατάσταση, κρυμμένη, σαν τα κβαντικά σωματίδια που κρύβονται κάτω από τη χύτρα του κβαντικού κενού. Το δυναμικό υπάρχει, και περιμένει να εκτιναχθεί προς την υλοποίηση, να κάνει την εμφάνισή του στο προσκήνιο της πραγματικότητας.

Κανείς δεν είπε ότι είναι εύκολο. Ρωτήστε τον καθένα που δημιουργεί, για τους πόνους της κυοφορίας και της γέννας του. Για τα όσα έπρεπε να υπομείνει, για να περάσει από το Α στο Β, για να δώσει φωνή στο άγνωστο του μέσα του.

Γιατί το κατάλληλο ρήμα είναι υπομένω. Όχι με παραίτηση, όχι χωρίς πόλεμο, όχι με παράδοση των όπλων. Υπάρχει μέσα και απελπισία, θρήνος, αποχωρισμός, χάσιμο και μαυρίλα, ένταση των αντιθέτων και πανικός, φόβος, τρόμος και δέος. Μα και το πείσμα, η πίστη (που φαίνεται συχνά σαν αυταπάτη), οι εκλάμψεις, και η υπομονή που χρειάζεται, ο χρόνος που απαιτείται, για να κρυσταλλωθεί κάθε μεταβατική κατάσταση: για το t που διαρκεί από τη φύση του κάθε transition state στη χημεία, στη φυσική, στην ψυχή μας και στον κόσμο μας, ώστε να προκύψει κάτι νέο. 

Γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε στην αγκαλιά του αγνώστου.

Μας κυκλώνει από παντού, όπως έλεγε ο Σαίξπηρ για τον ύπνο, στην Τρικυμία του.

Είναι κρίμα να μείνουμε στην μόνη γνωστή αντίδρασή μας απέναντί του, τον φόβο, και να μην προσπαθήσουμε να διακρίνουμε έστω και κάτι μέσα από την αχλύ του.

Καλό σας βράδυ.